НУҚТАҲОИ АСОСИИ НАЗАРИЯИ СОХТИ ХИМИЯВӢ

     Нуқтаҳои асосии назарияи сохти химиявии А.М. Бутлеровро ба шакли зерин таъриф додан мумкин аст:
     1. Молекулаҳои моддаҳои органикӣ аз атомҳо иборатанд ва ин атомҳо бо ҳамдигар мувофиқи валентнокиашон пайваст мешаванд. Тартиби ҷойгиршавии атомҳоро дар молекула сохти молекула меноманд.
     2. Хосиятҳои физикӣ ва химиявии моддаҳо ба таркиб ва сохти молекулаи онҳо вобаста аст.
     3. Сохти моддаҳоро дониста хосиятҳои физикӣ ва химиявии онҳоро муайян кардан мумкин аст.
     4. Табиати химиявии (яъне қобилияти ба реаксия дохилшавии) атом ҳо аз тарзи ҷойгиршавии онҳо дар молекула ва пайвастшавӣ бо атомҳои дигар вобастагӣ дорад.
   Назарияи сохти химиявӣ таҳкурсии химияи органикӣ аст ва дар асоси он хосиятҳои физикию химиявии моддаҳоро шарҳ додан ва пешбинӣ кардан мумкин аст.
    Шумо таркиби модда ва валентнокии атомҳоро дар молекулаи модда дониста, формулаи структурии онро ба осонӣ навишта метавонед. Масалан, метан аз як атоми карбон ва чор атоми ҳидроген иборат аст. Дар асоси нуқтаи якуми назарияи сохти химиявӣ аниқ аст, ки формулаи структурии ягонаи метан чунин аст:

     Ҳангоми навиштани формулаҳои структурӣ бояд дар хотир дошт, ки миқдори бандҳои химиявие, ки атомҳои молекула ташкил мекунанд, бояд ба валентнокии онҳо баробар бошад.
     Яке аз масъалаҳое, ки аз диди назарияи сохти атом ҳалли пурраи худро ёфт, ҳодисаи изомерия мебошад, ки онро пурратар дар параграфи оянда дида мебароем.
    Дар асоси нуқтаи сеюми назарияи сохти химиявӣ хосиятҳои физикию химиявии моддаро дониста, формулам структурии онро муайян кардан мумкин аст ва баръакс формулаи структурии моддаро дониста, хосиятҳои физикию химиявии вайро муқаррар кардан имконпазир аст. Масалан, аз молекулаи кислотаи атсетат натрий як атоми ҳидрогенро фишурда мебарорад. Пас ин атоми ҳидроген серҳаракаттар аст ва равшан аст, ки ин атом бо атоми карбон пайваст нест. Аз ин ҷо, формулаи структурии кислотаи атсетатро муайян кардан душвор нест:

     Формулаи структурии кислотаи атсетатро дониста муайян кардан мумкин аст, ки натрий танҳо як атоми ҳидрогенро, ки бо атоми оксиген пайваст аст, фишурда мебарорад.
      Вобастагии қобилияти ба реаксия дохилшавии молекула аз таъсири байниҳамдигарии атомҳо ва гурӯҳи атомҳои он аз нуқтаи чоруми наза рияи сохти химиявӣ бармеояд. Ин вобастагиро дар мисоли молекулаи фенол дидан мумкин аст. Дар ин молекула ҳалқаи бензолӣ ба гурӯхи - ОН таъсир намуда банди байни оксиген ва ҳидрогенро суст мекунад. Дар навбати худ гурӯҳи ҳидроксилӣ ба ҳалқаи бензолӣ таъсир намуда бандҳои байни ҳалқаи бензолӣ ва атомҳои ҳидрогенро суст мекунад. Аз ин сабаб фенол нисбат ба бензол аз назари химиявӣ фаъолтар мебошад.