НАМУНАҲОИ ҲАЛЛИ МИСОЛ ВА МАСЪАЛАҲО

     1) Муодилаи реаксияҳоеро нависед, ки дар натиҷаи онҳо табаддулотҳои зерин ба амал оянд:

     2) Муодилаҳои реаксияҳоеро тартиб диҳед, ки ба воситаи онҳо анилинро аз моддаҳои зерин ҳосил кардан мумкин бошад:

а) аз метан;                     б) аз оксиди калсий, карбон ва об.

     Ҳал:
     а) Дар вақти крекинги метан дар ҳарорати 1600°С атсетилен ҳосил мешавад. Маҳсули тримеризатсияи атсетилен бензол аст. Ба бензол бо кислотаи нитрат таъсир намуда, нитробензолро ба даст меорем. Аз нитробензол бо ёрии оҳан ва кислотаи хлорид анилин ҳосил мекунем:

     б) Оксиди калсийро бо карбон гарм намуда, карбиди калсий ҳосил менамоем:

     Ҳангоми дар об ҳал намудани карбиди калсий асетиленро ба даст меорем:

     Асетиленро тримеризатсия намуда бензол ҳосил мекунем:

     Бензолро бо кислотаи нитрат пайваст менамоем:

     Нитробензолро барқарор карда, анилин ҳосил мекунем:

     3) Дар вақти крекинги нафт этилен ҳосил мешавад. Аз этилен кадом аминокислотаи соддатаринро ҳосил намудан мумкин аст? Муодилаи реаксияҳои мувофиқро нависед.

     Ҳал:
     Дар натиҷаи крекинги нафт карбоҳидрогенҳои ҳаднок ва беҳади содда ҳосил мешаванд:

     Сипас, аз этилен мо метавонем спирти этил ҳосил намоем:

     Бо роҳи оксидкунии спирти этил мо кислотаи атсетатро ба даст меорем:

     Кислотаи сиркоро бо хлор ба реаксия дохил намуда, кислотаи хлоратсетат ҳосил менамоем:

     Дар охир ба кислотаи хлоратсетат аммиак таъсир намуда глитсин ҳосил менамоем:

     4) Моддаҳои зерин дода шудаанд: а) этиламин, б) анилин, в) кислотаи аминоэтанат. Ин моддаҳоро чӣ тавр аз якдигар фарқ мекунед? Муодилаҳои реаксияҳои мувофиқро нависед.

     Ҳал:

     Формулаҳои ин моддаҳоро менависем:

     б) Анилинро бошад, бо ёрии реаксияи ҷойгирӣ муайян кардан мумкин

     в) Барои шинохти аминокислота аз хосияти амфотерии он истифода мебарем:

     5) Формулаи моддаеро муайян кунед, ки дар он ҳиссаи массавии элементҳо сунин бошад:

     Формулаи структурии онҳоро навишта, номгузори кунед.

  Формулаи моддаро ба шакли C_xN_yH_z менависем. Мо бояд қимматҳои х, у ва z ё нисбати онҳоро муайян кунем. Барои ин аз таносубҳои зерин истифода мебарем:

     Нисбати х : у : z - ро муайян мекунем:

аз ин нисбат мо метавонем ихтисор намоем, пас:

     Азбаски х, у ва z бояд ададҳои бутун бошанд, бинобар ин мо ин ададҳоро ба адади хурдтарин тақсим менамоем:

     Ҳамин тавр, адади атомҳои карбон х = 6, адади атомҳои нитроген, у = 1 адади атомҳои ҳидроген z = 7 буда, пас формулаи матлуб C₆H₇N ё C₆H₅NH₂ мешавад, ки ин модда анилин аст.

Формула моддаро ба шакли C_xN_yH_z навишта таносуби х:у:z - ро ба мисли масъалаи боло меёбем:

яъне, формулаи матлуб CH₅N ё CH₃NH, аст. Ин модда метиламин мебошад.

     6) Дар вақти барқарор намудани 250 г нитробензол 150 г анилин ҳосил шуд. Муайян кунед, ки аналини ҳосилшуда чанд фоизи баромади назариявиро ташкил медиҳад?

Ҳал:

Мо аввал реаксияи барқароршавии нитробензолро навишта, массаи анилини аз рӯи имконияти назариявӣ ҳосилшавандаро муайян мекунем:

     Аз рӯи имконияти назариявӣ бояд 189 г анилин ҳосил шавад. Лекин мувофиқи шарти масъала 150 г аналин ҳосил шудааст. Баромади аналинро бо ёрии таносуби зерин ҳисоб мекунем:

     Ҷавоб: Анилини ҳосилшуда 79,35%-и баромади имконпазири назарияви ро ташкил мекунад.

     7) Ҳангоми сӯхтани 15 г моддаи органики 17,6 г оксиди карбон (IV), 9 г об ва 2,8 г нитроген ҳосил шуд. Формулаи моддаи номаълум ёфта шавад, агар зичии буғҳои он нисбат ба ҳидроген ба 37,5 баробар бошад.

Муодилаи реаксияи сӯзиши моддаи номаълумро ба таври шартӣ менависем:

Яъне, ин модда дар таркиби ҳуд карбон, ҳидроген ва нитроген дорад. Лекин бояд муайян намуд, ки ин модда оксиген дорад ё не. Барои ин мо бояд массаи дигар элементҳоро дар ин модда муайян кунем:

     Яъне, моддаи номаълум дар таркиби худ 4,8г C, 1г H, 2,8г N ва m₍₀₎=m_модда  - m_с + m_н + m_х)= 15 (4,8 + 1 + 2,8) = 15 - 8,6 = 6,4г оксиген дорад.

     Формулаи умумии моддаи номаълумро ба шакли C_iH_yO_zN_t навиштан мумкин аст.

     Акнун нисбати ададҳои х,у,z ва t-ро муайян мекунем:

     Нисбати молии элементҳоро муайян мекунем:

     Ҷавоб: кислотаи аминосирко (глитсин)