АМИНОКИСЛОТАҲО

     Аминокислотаҳо пайвастагиҳои органикии нитрогендоре мебошанд, ки дар молекулаашон гурӯҳҳои аминӣ (NH₂) ва карбоксилии (СООН) бо радикали карбоҳидрогенӣ пайваста доранд.

     Аминокислотаи соддатарин кислотаи аминосирко мебошад:

     Ин кислота бо номҳои глитсин ва гликокол низ маълум аст.
     Ҳангоми номгузории аминокислотаҳо ба номи кислотаҳои карбонии мувофиқ пас аз калимаи «кислота» аввал рақами атоми карбони бо аминогуруҳ пайваста нишон дода шуда, сипас пешванди аминоилова карда мешавад:

     Азбаски аминогурӯҳ метавонад дар назди атомҳои гуногуни занҷи ри карбонӣ ҷойгир шавад, аминокислотаҳо дорои изомерҳои гуногун мегарданд. Микдори изомерҳои аминокислотаҳо ба миқдори атомҳои карбони онҳо вобаста аст. Бо зиёд шудани атомҳои карбон миқдори изомерҳои аминокислотаҳо низ зиёд мешавад.

     Ба ғайр аз номгузории байналмилалӣ, боз номгузории дигар низ истифода мешавад, ки дар он ба ҷои рақамҳо ҳарфҳои алифбои юнонӣ, ба мисли α, β, γ ва ғайра, гузошта мешаванд. Масалан, кислотаи аминобутанатро кислотаи ааминоравғанин, вале кислотаи аминобутанатро бошад, кислотаи аминоравғанин номидан мумкин аст:

     Дар аксари ҳолатҳо истилоҳи «аминокислота» танҳо барои кисло таҳои карбоние истифода бурда мешавад, ки аминогурӯҳашон дар α - ҳолат воқеъ аст.
     Формулаи умумии α  - аминокислотаҳо шакли зеринро дорад:

дар ин ҷо R - радикали дилхоҳи карбоҳидрогенӣ мебошад.
     Дар маҳлулҳои обӣ аминокислотаҳо дар шакли ионҳои дуқутба (свит-тер-ионҳо) мавҷуданд:

α - аминокислотаҳо аҳамияти калон доранд, зеро онҳо ба таркиби сафедаҳое дохил мешаванд, ки барои фаъолияти организмҳои зинда бениҳоят муҳиманд. Номҳои таърихии баъзе аминокислотаҳо ҳоло ҳам истифода мешаванд:

     Аминокислотаҳоро, асосан, бо роҳҳои зерин ҳосил мекунанд: ҳидролизи сафедаҳои табиӣ, синтез дар асоси ҳосилаҳои ҳалогении кислотаҳои карбонӣ ва синтези микробиологӣ.
    Муҳимтарин манбаи аминокислотаҳо сафедаҳои табиӣ мебошанд, ки ҳангоми ҳидролизи онҳо омехтаи α -  аминокислотаҳо ҳосил мешавад. Аз ин омехта ҷудо намудани аминокислотаҳо кори басо мушкил аст, вале агар миқдори як ё ду аминокислота аз миқдори дигар аминокислотаҳо зиёд бошад, он гоҳ чудо намудани онҳо осонтар мешавад.
      Синтези аминокислотаҳо аз ҳосилаҳои ҳалогении кислотаҳои карбонӣ бо таъсири аммиак имконпазир аст:

     Дар табиат микроорганизмҳое вомехӯранд, ки дар чараёни фаъоли яти ҳаётии худ α - аминокислотаҳоро синтез мекунанд.
     Аминокислотаҳо моддаҳои кристаллие мебошанд, ки ҳарорати гудозиши нисбатан баланд @аз 250°С болотар) доранд. Ҳарорати гудозиши аминкислотаҳо аз ҳамдигар хеле кам фарқ дорад. Ҳангоми гудозиш таҷзияи аминокислотаҳо ба амал меояд.
   Аминокислотаҳо дар ҳалкунандаҳои органикӣ ҳалнашавандаанд. Бо ин хусусияти худ аминокислотаҳо ба пайвастагиҳои ғайриорганикӣ мо нанд мебошанд.
     Хосиятҳои химиявии аминокислотаҳо ба мавҷудияти гурӯҳҳои функсионалии онҳо алоқаманд аст. Масалан, онҳо аз ҳисоби гурӯҳи карбоксилӣ хосияти кислотагӣ, вале аз ҳисоби амингурӯҳ бошад, хосияти асосӣ зоҳир мекунанд. Аз ин ҷо ху лоса баровардан мумкин аст, ки аминокислотаҳо хосияти амфотерӣ доранд.
     1. Аминокислотаҳо, чун кислота, ба асосҳо таъсир намуда намак ҳосил менамоянд:

     2. Онҳо, чун асос, ба кислотаҳо таъсир намуда намак ҳосил мекунанд:

     3. Аминокислотаҳо бо спиртҳо ба реаксия рафта эфирҳои мураккаб ҳосил мекунанд:

     Аминокислотаҳо ҳамчун моддаҳои амфотерӣ метавонанд ба як дигар таъсир намуда, пептидҳоро ҳосил намоянд:

     Моддаи ҳосилшуда метавонад бо молекулаи дигари аминокислота ба реаксия равад ва ин раванд чандин маротиба такрор меёбад. Дар натиҷа пайвастагиҳои калонмолекула ҳосил мешаванд, ки бо номи полипептидҳо маъмуланд.

     Гурӯҳи атомҳои    - ро гурӯҳи пептидӣ (амидӣ) ва банди байни атомҳои карбон ва нитрогенро банди пептидӣ ё амидӣ меноманд.

     Полипептидҳо барои фаъолияти ҳаётии организмҳои зинда аҳамияти калон доранд.

    Истифода. Аминокислотаҳо, махсусан ааминокислотаҳо, барои синтези сафедаҳо дар организми зинда муҳим мебошанд. Инсон ва ҳайвонот аминокислотаҳои заруриро ба воситаи ғизо мегиранд. Ин сафедаҳо дар узвҳои ҳозима то аминокислотаҳо таҷзия гардида, сипас аз онҳо сафедаҳои барои организм зарурӣ синтез мешаванд. Вале аминокислотаҳоро барои таъмини организм бевосита низ истифода бурдан мумкин аст. Ин ҳолат, хусусан, барои хӯрондани беморон пас аз ҷарроҳии вазнин, бидуни иштироки узвҳои ҳозима, роҳи ягона аст. Аминокислотаҳо чун моддаҳои доруворӣ дар тиб васеъ истифода бурда мешаванд (масалан, глитсин ва кислотаи глутаминат барои муо лиҷаи касалиҳои асаб, систеин барои муолиҷаи касалиҳои чашм ва гистидин барои муолиҷаи захми меъда).
     Ҳосилаҳои аминокислотаҳо барои синтези нахҳои сунъии капрон, лавсан ва ғайра истифода мешаванд.

Алоқаи генетикии ааминокислотаҳо бо дигар синфҳои пайвастагиҳои органикӣ

     1. Карбоҳидрогенҳои ҳаднокро бо ёрии реаксияҳои гуногун ба аминокислотаҳо мубаддал кардан мумкин аст:

     2. Аминокислотаҳоро инчунин аз карбоҳидрогенҳои беҳад ҳосил намудан мумкин аст: